Waarom LinkedIn-gekibbel over een leesteken met een luie monnik uit de 10e eeuw begon
Je scrolt door je LinkedIn-feed en stuit op een verhitte discussie. Niet over de laatste economische ontwikkelingen of baanbrekende innovaties, maar over … uitroeptekens. Ja, je leest het goed. Blijkbaar heeft een groot deel van zakelijke Nederland besloten dat dit leesteken de bron is van alle kwaad in moderne communicatie.
Maar waarom maken we ons eigenlijk zo druk om leestekens? Om dat te begrijpen, neem ik je even in mijn tijdmachine terug naar de eerst geschreven teksten; naar de geschiedenis van onze geschreven taal waarin tal van intriges, luie monniken en zelfs een verdwaalde kat een rol spelen.
Een wereld zonder spaties
Hoe zou de leesbaarheid van jouw en mijn teksten zijn als er geen spaties tussen de woorden zouden staan? Daar moet je toch niet aan denken? Gek genoeg dachten de oude Grieken en Romeinen daar anders over, want die schreven alles aan elkaar, zonder spaties..
“Maar hoe lazen ze dan?”, hoor ik je denken.
Het antwoord is zowel verrassend als vermakelijk: ze lazen hardop. Ze mompelden de woorden, als een groep volwassenen die net heeft leren lezen. Loop even mee door de straten van Athene waar je filosofen in toga’s door de straten ziet lopen, mompelend over de betekenis van het leven. Het klinkt als het begin van een slechte mop, maar het was de realiteit.
In de tweede eeuw voor Christus kwam de Griekse bibliothecaris, Aristophanes, van de beroemde bibliotheek in Alexandrië, met het idee om puntjes in teksten te gebruiken. Bedoeld als leespauzes.
Hij kwam met een puntensysteem maar de Romeinen moesten daar niets van hebben en gebruikten ze lange tijd niet.
Monniken zijn taalhelden
Gelukkig voor ons kwamen ze er in de 10e eeuw toen christelijke monniken, helden in bruine pijen, besloten dat al dat gemompel veel te vermoeiend was. Ze begonnen spaties tussen woorden te zetten en – halleluja! – stil lezen werd mogelijk.
Maar ze stopten niet bij spaties. Ze gingen helemaal los en introduceerden allerlei nieuwe leestekens om de betekenis van teksten duidelijker te maken. Het gebruik van de punt aan het einde van een zin was al een behoorlijke doorbraak. Ook gebruiken zij drie puntjes naast elkaar om een langere denkpauze in te lassen. Voorheen werden teksten alleen in hoofdletters geschreven maar ook daar werd verandering in aangebracht om ruimte te besparen. Hoofdletters werden daarna alleen gebruikt bij het begin van een zin. Het was als een soort schrijf- en interpunctie-renaissance.
De komma-krullen
Neem nou de komma. Die begon zijn leven als een stoere schuine streep, de ‘virgula’. Die komen we nu nog steeds tegen bij bijvoorbeeld het weergeven van een datum: 12/9/2024. Maar na eeuwen van gebruik kromp dit leesteken en kreeg hij het krulletje dat we nu kennen. Het is als een midlifecrisis, maar dan voor leestekens.
Het mysterie van het vraagteken
De oorsprong van het vraagteken is een mysterie op zich. Sommigen beweren dat het begon als de staart van een nieuwsgierige kat in Egyptische hiërogliefen. Stel je voor: Een hele taal gebaseerd op kattenkrabbels!
Er is ook een meer geloofwaardige theorie rond het ontstaan daarvan in omloop. Die wijst naar het hof van Karel de Grote, waar slimmeriken een teken bedachten dat aangaf wanneer je je stem moest verheffen aan het einde van een vraag. Het zag eruit als een soort kromme 7, alsof iemand een vraagteken had geprobeerd te tekenen na een paar glazen honingwijn.
Uitroeptekens: Van ‘io’ tot LinkedIn-controverse
Het uitroepteken is de bron van veel LinkedIn-drama. Zelfverklaarde experts en goeroes vinden dat je dit teken maar heel sporadisch mag gebruiken. Sommigen gaan zelfs een stap verder en willen het gebruik afschaffen. Eerst maar even kijken hoe dit leesteken is ontstaan. Dan kunnen we daarna verder met ‘bekvechten’. Het is mogelijk ontstaan uit het Latijnse woord ‘io’, wat zoiets als ‘hoera!’ betekent. Luie monniken zetten de ‘i’ bovenop de ‘o’ om ruimte te besparen en daarmee werd het uitroepteken geboren!
Dus eigenlijk, elke keer als je een uitroepteken gebruikt, eer je een middeleeuwse monnik die te lui was om zijn pen op te tillen. Het is een eerbetoon aan efficiëntie en wat mij betreft kan je het daarom niet vaak genoeg gebruiken!
Aanhalingstekens en haakjes: De laatkomers
Maar, we zijn er nog niet. Er is meer! Aanhalingstekens begonnen hun leven als een soort pijltjes in de kantlijn van oude manuscripten. Ze waren de middeleeuwse versie van een gele markeerstift. Nu worden aanhalingstekens gebruikt om een quote van een ander aan te geven.
En haakjes? Die werden door onze geleerde Erasmus ‘lunulae’ genoemd – kleine maantjes. Hij zag ze waarschijnlijk als een soort kosmische omhelzing voor de aantekeningen in de marge.
De toekomst van leestekens
Leestekens mogen dan klein zijn, maar ze hebben een grote impact op hoe we schrijven en lezen. En wie weet wat de toekomst brengt. Misschien debatteren taalkundigen over honderd jaar wel verhit over het correcte gebruik van de lachende drol-emoji. Maar één ding is zeker, zolang mensen communiceren, zullen er leestekens zijn die bij het lezen helpen – en soms verwarren.
Tips voor leesbaarder teksten
Nu je weet waar onze leestekens vandaan komen, wil je ze natuurlijk correct gebruiken. Hier zijn enkele tips om je teksten leesbaarder te maken:
- Puntkomma
De puntkomma is als de ninja onder de leestekens: krachtig, maar vaak verkeerd begrepen. Gebruik hem om twee nauw verwante hoofdzinnen aan elkaar te koppelen. Bijvoorbeeld: “Ik hou van koffie; het houdt me wakker tijdens lange vergaderingen.”
- Dubbele punt
Na een dubbele punt kun je zowel een hoofdletter als een kleine letter gebruiken, afhankelijk van wat volgt:
Gebruik een hoofdletter als er een volledige zin volgt: “Let op: De vergadering begint over vijf minuten.”
Gebruik een kleine letter voor opsommingen of aanvullingen: “Ik heb drie hobby’s: lezen, schrijven en hardlopen.”
- Gedachtestreepje
Het gedachtestreepje is perfect voor het invoegen van een terzijde – zoals deze – of voor het aangeven van een abrupte wending in de zin zoals deze: “Ik was van plan om vanavond vroeg naar bed te gaan – totdat ik me herinnerde dat het nieuwe seizoen van mijn favoriete serie online kwam.”. Uiteraard zijn er ook combinatie mogelijk van een terzijde en een abrupte wending: “Na maanden van voorbereiding was ik klaar voor mijn presentatie – mijn PowerPoint was perfect, mijn haar zat goed, en ik had zelfs mijn geluksmuntje bij me – toen plotseling de stroom uitviel in het hele gebouw.”
Gebruik het gedachtestreepje spaarzaam, want het wil zinnen nog wel eens te lang maken en dat, je raadt het al, maakt je tekst niet beter leesbaar.
- Komma
Plaats komma’s waar je natuurlijk zou pauzeren bij het voorlezen. Ze zijn essentieel voor het scheiden van bijzinnen, in opsommingen, en na bijwoorden aan het begin van een zin. Bijvoorbeeld: “Natuurlijk, ik zal het rapport morgen inleveren.”
- Uitroepteken
Gebruik uitroeptekens met mate in zakelijke communicatie. Ze zijn geschikt voor uitroepen of bevelen, maar overmatig gebruik kan schreeuwerig overkomen. Uiteraard niet zo erg als een complete tekst in hoofdletters. Eén of twee per e-mail is meestal voldoende om de aandacht te trekken.
- Aanhalingstekens
Het gebruik van aanhalingstekens is ook vaak een punt van discussie. Wanneer gebruik je dubbele en enkele aanhalingstekens? Onderstaand tref je de formele regels aan.
Dubbele aanhalingstekens (“) gebruik je voor:
- Directe citaten
Gebruik dubbele aanhalingstekens om iemands exacte woorden weer te geven.
Voorbeeld: De manager zei: “We moeten innovatief denken om voorop te blijven lopen.” - Gebruik ze voor titels van artikelen, korte verhalen, liedjes of gedichten.
Voorbeeld: Heb je het artikel “De Toekomst van Kunstmatige Intelligentie” al gelezen? - Wanneer je een woord in een ongebruikelijke context gebruikt of er de aandacht op wilt vestigen.
Voorbeeld: Zijn idee van “vakantie” was een week lang coderen in zijn kelder.
Enkele aanhalingstekens (‘) gebruik je voor:
- Als je een citaat hebt binnen een groter citaat, gebruik je enkele aanhalingstekens voor het binnenste citaat.
Voorbeeld: “Toen de klant vroeg ‘Wanneer is de deadline?’, wist ik dat we in de problemen zaten,” vertelde Sarah. - Soms worden enkele aanhalingstekens gebruikt om de betekenis van een woord aan te geven.
Voorbeeld: Het woord ‘innovatie’ komt van het Latijnse ‘innovare’, wat ‘vernieuwen’ betekent.
Veel ervaren schrijvers vinden het gebruik van de dubbele aanhalingstekens een vorm van tekstvervuiling, overkill en een uiting van amateurisme. Taalpuristen zullen dat bestrijden en volgens de huidige regels hebben ze misschien gelijk, maar steeds vaker merk ik dat het dubbele aanhalingsteken terrein verliest. Volg dus de regels of je hart.
- De haakjes
Gebruik haakjes voor bijkomende informatie die de hoofdzin onderbreekt. Als de informatie tussen haakjes een volledige zin is, plaats dan de punt binnen de haakjes. (Zo dus.)
- Het ‘beletselteken’
Gebruik het beletselteken (…) om een onvolledige gedachte, een pauze in spraak, of het weglaten van tekst in een citaat aan te geven. Gebruik het niet te vaak want anders verliest het aan kracht.
Goede interpunctie is als een butler – onopvallend aanwezig, maar onmisbaar voor een soepel verloop. Dus ga ervoor, wees die grammatica-ninja in je volgende e-mail of rapport. En vergeet niet: elke keer dat je correct interpunctie gebruikt, glimlacht ergens een middeleeuwse monnik. Of een kat. Het hangt er maar net vanaf welke oorsprongstheorie je aanhangt.
